NEHERA / MANA TANGATA 11/05/2001 - 15/05/2001

Rights Information
Year
2001
Reference
A318165
Media type
Audio
Item unavailable online
Ask about this item

Ask to use material, get more information or tell us about an item

Rights Information
Year
2001
Reference
A318165
Media type
Audio
Item unavailable online
Place of production
New Zealand/Aotearoa
Categories
Radio
Production company
Maniapoto FM

Te taha tuatahi.

He hōtaka reo irirangi a Neherā nā Maniapoto hei kōrerorero i ngā kaupapa huhua e hāngai ana ki te ao Māori. Ka tūtakitaki tātou ki tētahi kaikōrero, ā, ka uia te pātai, he aha ngā hītori a te Māori? Ā, kei a wai ngā hītori e tika ana?

Ko Kaa Williams te kaikōrero i tēnei wāhanga, ko Lynette Amoroa te kaiwhakataki, ā, ko te hītori o te poi te kaupapa kōrero.

Ka huataki ngā kōrero a Kaa Williams ki te hanga o te poi. Hei tāna, he mea hangaia ki te raupō, te kiri rākau, te aka rākau me te harakeke i ngā rā o mua. Nō muri ake ka hangaia ki te kiri o te pukumimi o te poaka. I tua atu i tērā i whakamahia e rātou ko ngā rau kānga.

Ka tahuri ia ki te kōrero mō te āhua o te poi tuatahi, arā ko te poi apiapi tērā. Hei tā Kaa Williams, e āhua pērā ana ngā ringa o te poi ki ngā ringa o te patu. Kotahi tonu te poi, he roa te aho, ā, he mārō tonu ka rongo koe i te pakopako. Kāore he poi poto i aua rā, kāore he poi e rua, ka mutu kāore he poi e rua rōroa. Kua āhua nunui rawa ngā māhunga o ngā poi ināianei, i runga pea i te āhua whakataetae. Kua aro kē ki ngā papaki, ki ngā huri, ki ngā patu o te poi anō hoki. Kua uru mai ngā mahi ā-tinana, arā ko ngā kori, ko ngā patu, ka tirohia ngā waewae, me ōrite anō hoki te rere.

Kātahi ia ka whakamahuki i te ahunga mai o te poi i ngā tāne e whakapakari ana ki te mau patu. Nō ēnei wā tonu uru mai ai te whakamahinga o te poi e te wāhine, pēnei me te mōteatea ‘Poi atu taku poi’. He ngāwari ake ngā poi wāhine. I mua rā he mea whakamahi i te taha o ngā mōteatea. Ko Taranaki tētahi iwi kaha ki te whakamahi i ngā poi mō ngā momo mahi katoa, arā, te huaki whare, te whakatau manuhiri, te mahi i te taha o ngā pātere me ngā karakia e waiatahia ana.

Ka kōrerotia ngā momo mahi poi, pēnei me te poi oriori. He mea whakamoe tamariki tēnei nō reira kāre e tino kaha te pakē, kāre e tino kaha te paopao. Ko te pātere me te ngeri ngā mea tetere, he pakē, he pao, he huri, he tākiri. Ko ngā waiata aroha ka pērā anō te rere, karekau e tākirikiri, he āta haere, he āta huri, he āta patu, he āta mahi i ngā ringa kia whāia ngā kupu. He rerekē anō ngā poi tangi.

Ka mutu, ka kōrero a Kaa Wiliams mō te mahi whakawā i ngā whakataetae kapa haka.

0:17:51 He whakataeranga tēnei i te pukapuka a Ngamoni Huata mō te poi, arā ko ‘Te Rangi o Te Poi’ te ingoa.

0:21:25 Ko te Kapa Haka o Ruātoki tēnei e waiata ana i te poi a Kaa Williams.

0:24:44 He waiata tēnei nō te wā o ngā poropiti, a Te Whiti-o-Rongomai rāua ko Tohu Kākahi e noho ana i Parihaka. He whakaiti te poi nei i te mana o Kuini Wikitōria. E waiatatia ana e tētahi rōpū nō Ngāti Tūwharetoa me Ngāti Maniapoto.


Te taha tuarua.

He hōtaka reo irirangi a Mana Tangata nā Maniapoto FM hei whakanui i te Māoritanga. Ka tūtakitaki tātou ki tētahi kaikōrero, ā, ka uia te pātai, he aha ngā āhuatanga o te pakeke mai hei tamaiti Māori? Ā, i pēhea koe i tae atu ai ki te tūranga mahi kei a koe ināianei?

Ko Haki Tupe te kaikōrero i tēnei wāhanga, ā, ko Numia Ponika Rangi te kaiwhakataki.

Kei te kōrero a Haki mō tana tupuranga mai i Waiohau tae rā anō ki tana nohoanga ināianei i roto o Murupara. Ko ngā kaupapa matua ka horahia e Haki ko tāna haere ki te kura ki te ako, ko tāna whai tūranga mahi i roto i te ngahere e whakamau poaka ana, i roto i ngā wāhi motukā, i roto i ngā whare patu kau, ko te mahi taraiwa pahi me te mahi whakapoko ahi i raro i te tari Patu Ahi o Murupara anō hoki. E whakamihia ana te chief fire officer o te tari rā, te tamāhine a Jack Manihera. Ka kōrero a Haki mō te kati haeretanga o te Tari Ngahere me tāna haere atu ki Ōtautahi.

Ka tahuri a Haki ki te kōrero mō te āhua noho o te wā kāinga i ēnei rā. Kei te ora tonu ngā mahi kapa haka, ako i te reo Māori, raranga me te whakairo i roto i ngā rangatahi o Ngāti Manawa, o Te Kura Kaupapa Māori o Tāwhiuau anō hoki. Kei te pai tonu te whai haere o te reo me ngā tikanga Māori e Te Whāiti o Minginui, o Ruatāhuna anō hoki. Ka kōrero hoki a Haki mō ngā tīma whutupōro o te takiwā.

Ka whakaputa i a Haki ōna whakaaro mō te Kāwanatanga. Hei tāna, “ē tā, kāre katoa au i te rata atu, kua kōrero mai rātou ko tētahi mea, ā, kotiti kē atu, a kua kore noa e aro pēhea, pēhea. Kua whawhai noa iho ki a rātou noa iho, ā, ko wai kei te mamae ko tātou anō ko ngā mea kei te pōhara. Ē tā kāre noa i te tino pai ki a au ā rātou whakahaere ināianei. Kei te pai ki a au te Horomia...I like him, John Tamihere...”

Hei kaupapa whakakapi, kei te kōrero a Haki mō te rā whakanui i te 80 tau o tōna whaea.

0:27:59 Ko ngā waiata o te reo irirangi.