Whakaahua matua: Te Nehenehenui mai i te mahere whenua Te Ika-a-Māui map [he kapomata]. I tīkina ake i te pae tukutuku o Toitū Te Whenua Land Information New Zealand, i te tau 2025.
‘Kia mau tonu ki tēnā; kia mau ki te kawau mārō. Whanake ake! Whanake ake!’
Kei te waka o Tainui tonu tātou, ā, koinei ētehi o ngā āhuatanga reo ka rangona e tātou i konei, koinei hoki ngā āhuatanga reo ka whakamōhio atu ki te kaiwhakarongo, āe, kei roto o Tainui au.
Arā ko te kaha o te whakamahi i te ‘ngia’ hei hāngū, te whakahua o te ‘wh’ i ngā kupu pēnei i te ‘manuwhiri’ me te ‘pōwhiri,’ te whakamahi i te ‘e’ mō ngā kupu penei i te ‘tētehi’ me ‘ētehi,’ otirā, te ‘u’ i te kupu tūpuna, me ētehi kupu motuhake – arā ko te ‘matara’ tētehi.
Ānei hoki he taonga e whakatairanga ana i ēnei āhuatanga.
Tākuta Tuhuatahi Tui Adams (Tui)
Ko Tui Adams i ana mahi i te poari o Te Wānanga o Aotearoa. Nā Te Wānanga o Aotearoa te pikitia.
Iwi: Ngāti Maniapoto, Ngāti Rungaterangi, Ngāti Matakore, Ngāti Raukawa
I tana ohinga tae noa ki tana pakeketanga, he ringa raupā a Tui. Ā, i tana kaumātuatanga he waewae, he māngai mō te Kiingitanga, mō tōna iwi anō hoki.
Nā tana ngākau atawhai, i tuku noa atu āna mōhiotanga ki te tangata, ahakoa ko wai.
I tohua ia hei tākuta e Te Whare Wānanga o Waikato, ka mutu, ka whakawhiwhia ia ki te Mētara Whakanui Ratonga a te Kuīni (QSM) mō tana whakaheke werawera mō Ngāi Māori.
He kōrero tuakiri
Ka kōrero a Tui mō tana ūkaipō – arā tana tupuranga, ōna iwi, me ngā tūtohu whenua o tana tūrangawaewae.
Ko tana, he kōrero mō te rerekē o tōna ao, arā he ao noho pāmu, he matara i te tāone, e noho kāinga Māori tonu ana tana whānau ki roto i te Nehenehenui, me te ora tonu o te reo i roto a rātou.
Tana ohinga
I a ia e tupu ake ana, ko tā tana kuia he tiaki tamariki. Ko tā tana pāpā he mahi kāmura, he mahi pāmu.
I ngā mutunga wiki, ka haere a Tui rātou ko tōna whānau ki te tāone hei takaro hākinakina.
Nāwai rā, nāwai rā, ka moe ia i tētehi wahine, kātahi ka whiwhi tamariki.
He ringa raupā
Nā te tokomaha o ngā tāngata i te kāinga, ka wawe tā rāua ko tana teina whiwhi mahi nō muri tonu i te wehenga atu i te kura.
Ko kōrerotia ngā momo mahi i te rohe, huri noa i ngā tāone o te takiwā ki Ōtorohanga, tae rawa ake ki te taima ka nuku ki Horotiu ki Kirikiriroa, kimi mahi ai.
Whakarongo ki te katoa o te taonga ki konei
Tohutoro: A248034
Tau: 2015
Whakamihi: Raukawa FM; Adam, Tui
Ngā kupu me ngā kīanga ka rangona i ngā kaponga orooro:
● He kaha te whakamahi i ngā kōrero hāngū
● i tiwhiketetia rā
● ka waipuke nuitia
● ka ingoatia au
● tētehi
● whēnei, whēnā
● Te Nehenehenui
● taimahatanga
● … tokoiwa pea aku tau
Kupu mino
● kirīmi
● kēna
● he pika, he hāpara raima
● purei pāoro
● tereina
● wheketere