Whakaahua matua: Ngā wāhi o Kahungunu. Te mahere whenua Te Ika-a-Māui map. I tīkina ake i te pae tukutuku o Toitū Te Whenua Land Information New Zealand, i te tau 2025.
Te Wairoa, Heretaunga, Te Wairarapa.
Kei a Ngāti Kahungunu hoki ana kōrero, pēnei i te kupu ‘kai,’ ka rangona i te whakautu ‘kai te pai’, me te noho a te ‘taina me te tuakana’. Ka rangona hoki i te ‘māhau’ – he kupu ka kaha whakamahia mō te tangata māna tētahi mahi e mahia.
Ki te rangona e koe ēnei āhuatanga reo, kāore e kore, he mokopuna tērā nā Kahungunu, he tangata rānei nō ngā iwi pātata ana ki a rātou.
Taanga Tomoana (1911–1986): He atamai tuku iho
Kua rite a Taanga Tomoana ki te hongi ki a Kuīni Irihāpeti te Tuarua, i Heretaunga i te tau 1986. Whakaahua nā NZME.
Iwi: Ngāti Kahungunu
He kounga te reo o Taanga – Māori mai, Ingarihi mai. He mātanga reo, he mātanga mātauranga, ka mutu, he mōhio nōna ki ngā kōrero tuku iho – kātahi te māngai nui mō tōna iwi, ko ia.
He kaitito rongonui tōna matua, a Paraire Tomoana, otirā he nui āna mahi mātātoa. Koinei ngā taonga i heke iho ki a Taanga.
Tō Kahungunu kawa
Ka kōrero a Taanga mō ngā tikanga ka whāia i ngā hui ora, hui mate anō hoki, i roto o Ngāti Kahungunu ki Heretaunga.
Ka kōrerotia ngā momo mihi – ōkawa, ōpaki nei – me te tohu i tētahi taitama ki te kōrero i te pae. Heoi, mā te rangatira, mā te pakeke tonu ngā kōrero e whakakapi.
Wahine tū, marae ora
Ka kōrero a Taanga mō te tū ā ngā wāhine rangatira hei kaikōrero i runga i ngā marae o Kahungunu, me ngā take ka pērā. Ka hoki ngā mahara ki te matenga o te wahine a Tā Timi Kara, i Tūranga. Ka karangahia a Hinekatorangi e te iwi kia tū ki te kōrero.
Ngā kupu me ngā kīanga ka rangona i ngā kaponga orooro:
● te iwi whakaeke
● te whare pōuri
● e whai mai haere ana
● te wharau
● māhau e wāhi te kōrero
● ā, pau noa te tangata whenua
● he aha hoki
● ehara i te mea he aha
● te huahua noa atu