Te Waipounamu

Whakaahua matua: Te Waipounamu tangata whenua place names map [he kapomata]. I tīkina ake i te pae tukutuku o Toitū Te Whenua Land Information New Zealand, i te tau 2025.

Te Waka a Māui, Te Wāhi Pounamu

Kei te mōhio te motu ki te kaha o te iwi nei ki te whakamahi i te ‘k’ ki ngā kupu e hia. Ka mutu he kupu anō ā rātou e hāngai ana ki ā rātou anō, pēnei i te ‘poua’ me te ‘taua’ hei ingoa karanga ki ō rātou kaumātua wāhine, tāne hoki.

Ka whakanuia tonutia ēnei āhuatanga o te reo i ēnei rā, kia rangona tonutia puta noa i Te Wai Pounamu. Koia hoki tētahi wā, ruarua noa iho ngā tāngata o Kāi Tahu e kōrero ana i tō rātou ake mita.

Hana O’Regan (Potiki): Te reo me kā iwi o Kāi Tahu

Iwi: Kāi Tahu

Tōku reo, tōku ohooho

I tupu ake tēnei wahine i roto i te rohe o tana iwi, o Kāi Tahu. Ka pakeke ia, ka huri ki te whakarauora i te reo me tōna mita.

I whakatūria te kaupapa Kotahi Mano Kāika kia akiaki, kia tupu anō hoki te reo Māori i roto i kā whānau, kā tamariki, kā mokopuna, arā hoki kia kōrero i roto i te mita o te rohe, arā, te mita o Kāi Tahu. Ka hia tau tēnei kaupapa e haere ana, ināianei, kua tupu tētahi reaka me te mōhio ki tō rātou reo, ka mutu ki tō rātou mita hei oranga mō te iwi.

Ko Tūhawaiki te takata

Ka kōrero a Hana Potiki mō Tūhawaiki, he tupuna ki a rātou o Kāi Tahu. He nui kā akoraka i waihotia e Tūhawaiki mā te huka rakatahi.

Ko te hua o kā hui pēnei, ko te whakakaha i te iwi i roto i te aroha me te ako i kā kōrero e pā ana ki kā whenua o Kāi Tahu. Kua tino roa kā tapuwae o kā tūpuna e takahi ana i tēnei rohe. Mā kā rakatahi kā tikaka, me kā mahi tuku iho e kawe.

E hoki ki te marae

Tēnei mea te kanohi kitea, he mea nui.

Me hoki kā tākata ki ō rātou marae – hei reira rongo ai i te taha wairua.

Ahakoa e noho ana a Kāi Tahu ki te ao hurihuri, e titiro whakamua ana ā rātou rakatahi. Mā te raraka i te mātauranga Pākehā me te mātauranga Māori, ka puta kā pūkenga me kā mōhiotaka hei whakatau i tō rātou ara i te ao, hei tikitiki mā kā māhuka.

Ngā kupu me ngā kīanga ka rangona i ngā kaponga orooro:

● Kāi Tahu

● takata

● kā taoka

● whānuitaka

● whanauka

● rika

● rakatahi

● tikaka

● mātauraka

● akoraka

● tētahi