Ngā Taonga Tuku Iho #3: Tukuna Kia Rere

Ngā Taonga Tuku Iho Rangitaki nā Maimoa

Kia whai ngako ai ki te ia o ēnei kōrero me hoki whakamuri au ki tōku whānautanga mai ki te ao tūroa i te tau 1998. I whānau mai au i raro i ngā rekereke o te maunga whakahī rā, a Taranaki, ā tāria te wā ka hūnuku tēnei ki te riu o Waikato, ka whai tūrangawaewae ki tōna kāinga, ki Kāwhia. Nāwai rā, nāwai rā kua heke whakararo mai tēnei ki Te Whanganui-a-Tara, hei Kaitohutohu Mātauranga Māori ki tētehi o ngā tūwāhi e kaha pupuri ana i ngā taonga nō te ao a ō tātou kaumātua, tūpuna, arā, ki Ngā Taonga Whitiāhua Me Ngā Taonga Kōrero.

I te taenga mai o Khali ki Pipitea kātahi anō te tāutuutu o ngā taonga. Te tāutuutu taonga mā te harirū, te kōrero, te whanaungatanga, te mātauranga, ka mutu ngā taonga whitiāhua hoki. Ko ētehi o ērā taonga he kura whākina hei whiua ki te rangi kia kitea e te ao, ko ētehi anō he kura huna hei mea pupuri, hei mea kaingākau.

I whakaatungia e māua ētehi whakaaturanga whakahirahira ki a māua anō. I whakaaturia e Khali tētehi whakaaturanga Waka Huia o Reporua, tōna kāinga. Taku mīharo ki te whakarongo ki ngā kōrero mō tēnei whenua haumako me ngā kōrero a ōna kaumātua. I whaakaturia e au tētehi taonga whitiāhua o te whakatūwheratanga o tōku wharenui ki Waipapa, a Taku Hiahia i te tau 1990.

Hero image: Maimoa and Khali at Nga Taonga. (Photo by Renati Waaka)

I reira hoki te mahi a te kaumātua o aua wā rā, pērā i a Te Arikinui Te Atairangikaahu, a Nanny Huamānuka Pikia, a Koro Rua Cooper, a Koro Pumi Taituha, ko te nuinga o rātou kua whetūrangitia, rātou mā te hunga rongonui mō ō rātou mōhiotanga, mātauranga, kōrero tuku iho.

E kōnatunatu nei te ngākau ki te whakaatu i tēnei taonga, anō nei he kanohi taiaha. E rua kē ngā taha o te taiaha nei. Ko tētehi taha e meatia nei taku korenga i te whakatūwheratanga o tōku wharenui, tē taea te whakarongo ki ngā karakia me ngā kōrero a ngā kaumātua, ka mutu ko taku korenga ki te pōwhiri mai i ngā manuwhiri ki mua i taku wharenui. Koia nei ngā take i noho pātata tēnei whakaaturanga ki te whatumanawa. Ko tērā atu taha o te taiaha e tute nei i taku whiwhinga nui ki te mātakitaki i ēnei rangi whakahirahira, ahakoa taku tamōtanga – kua āhei taku titiro anō ki ēnei taonga, kua tūhura hoki te ara kia tohaina, kia whakamahara i te motu i ēnei taonga ā rātou.

Ko tētehi o ōku tino aronga ki tēnei mahi ko te tomonga. He take nui kia tomongia e ngā whānau, hapū, ngā iwi, me Aotearoa whānui ki o rātou ake taonga – kia whai mōhiotanga hoki mō ngā taonga nei. I ngā mohoaotanga, i ngā nohoanga tawhiti o ngā whānau ki tāwāhi rānei, ka noho tonu nei ngā kohinga hei hononga mā rātou e noho tawhiti atu, kia tūhono mai anō. Mō te wāhanga ki a Ngā Taonga he whāinga hei anga whakamua te tomonga o ngā taonga ki te tūmatanui. Kei ngā ringaringa o ngā kaipupuri o nāianei ngā kō hei keri i ngā huarahi mō ngā iwi kia tūhono mai anō ki a rātou taonga. Mā ngā kaupapa pērā i a Utaina me Rokirokitia e kitea nei te whakatinanatanga o ēnei hiahia.

Kua whai hūmarietanga ahau nō roto mai i te kohinga nei o Ngā Taonga. Ka ū mai he ata o te wiki mahi, ka mau te wehi i te haumako o ngā taonga nei me ngā kura ō roto. Kua ngākau whakaiti anō i te kitenga o tēnei whakaaturanga whakahirahira nei a Ngā Taonga Tuku Iho e whakatewhatewha ana i ngā hononga o mātou te iwi Māori ki ō tātou taonga tuku iho, kōrero tuku iho anō hoki.