Kaikohe

Hauraki Peneha

Ka pōhiritia ngā hōia e Hauraki Peneha ki runga te Marae o Te Kotahitanga, i Kaikohe.

He iti ā mātou kōrero mō tēnei kaumātua. Mēnā he kōrero āu, tēnā tukuna mai.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Hauraki Peneha

Ripi Wihongi, 1880-1951 (Te Uri-o-Hua)

He kaumātua (kāore e mōhiotia ana). Mēnā he kōrero āu mō te kaumātua nei, tēnā tukuna mai.

I rēhita a Ripi Wihongi mō te pakanga Boer. Heoi anō, i oti kē te pakanga i mua tonu i tana taenga atu ki Āwhirika ki te Tonga. I te marama o Pipiri 1902, i haere a Wihongi ki te koroneihana o Kīngi Edward VIII. Ko Wihongi tētahi o ngā tino mema mō te rohe o Kaikohe. Ko tana tino aronga, he whakamōhio atu i ngā take whenua, pēnei i te ngarohanga whenua o Ngāwhā me Kororipo. Nā ana mahi i oti ai te whakawā whenua.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Tautangata

Tiopira Heiwari, ?-1956 (Te Rarawa)

He tukunga iho a Tiopira Heiwari nō Te Morenga. He kaumātua rangatira o Te Rarawa.

I kaha tautoko a Heiwari i ngā mahi a ngā hōia i te pakanga. Te huhua hoki o ngā whanaunga i haere ki te pakanga. Ka waha ia i ngā whakaaro o Te Rarawa.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Tiopira Heiwari

Rāpata Wiki, 1882-1950 (Te Aupōuri, Te Whānau Pani, Te Rarawa)

Ko Rāpata Wiki tētahi o ngā tino pakeke i tēnei pōhiri, ka wahaina ngā whakaaro o Te Aupouri. I mate tana teina a Whakaruru i Te Pakanga Nui o te Ao tuatahi, ki Belgium. Ka mutu, i whawhai tana tama a Meinata mō te 28.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Rapata Wiki

Haupapa Paikea

Ka kōrero a Haupapa Paikea ki ngā hōia i te marae o Te Kotahitanga. Kāore e nui ngā kōrero mō tēnei kaumātua. Mēnā he kōrero āu mō te kaumatua nei, tēnā tukuna mai.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Haupapa Paikea

Ihaka Poata (Ngāti Kahu ki Whangaroa, Ngāpuhi)

Ko Ihaka Poata tētahi o ngā tohunga whaikōrero, tohunga mātauranga anō hoki mō ngā rapunga whakaaro o te nōta.

He tohunga whakapapa, tohunga karakia anō hoki. Nā tana moenga ki a Eunice Mare i whakarākeitia ia i roto i ngā mahi o te nōta. Nā whai anō, ka eke ia hei rangatira, hei kaikōrero mō te nōta.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Ihaka Poata

Matiu Witana, 1898-1964 (Te Rarawa)

Ko Matiu Witana tētahi o ngā hōia ō mua o Te Hokowhitu a Tū. Ka tū ia hei māngai mō te RSA.

I te tau 1916, i uru atu a Matiu me ana parata e rua, ko Aperehama rāua ko Wiremu ki roto i te rōpū NZEF. Mīharo katoa ngā parata i te tirohanga atu, kua rēhita kētia e Aperehama. Nā tana teina a Tame tana tūmau tono i whakamahi. Kāti, i te tau 1917 ka mate a Tame. I piri tonu a Matiu ki ngā here ki waenga i a ia me ngā hōia. He tangata ngākaunui ki te tangata. Ka mutu ko Lofty tōna ingoa karanga.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Matiu Witana

Whina Cooper, 1895-1994 (Te Rarawa) and interpreter Colonel James Paumea Ferris

Kei te whakatakoto a Whina Cooper i ōna whakaaro mō ngā tāne kua mau hereheretia. Hei tāna, me wetekia ngā here. He hiahia hoki nōna kia whakamāoritia ngā pepa tono, kia mōhio pū te Māori ki ngā pātai. Ko te kaiwhakamaori ā-waha ko Kānara James Paumea Ferris, M.B.E. He wahine mana nui a Whina. I tū ia ki ngā hui katoa, Māori mai, Pākehā mai. Inā hoki te huhua o ngā kaupapa kua tautokona e ia - ngā mahi karakia, ngā mahi hapori, koia hoki te tumuaki tuatahi mō te Rōpū Wāhine Māori Toko i te Ora. Kāti, i matatau ia ki ngā tikanga kaipakihi, me ngā mahi o te pāmu. Nā ana tane ia i awhi, ko Richard Gilbert (Ngāti Wai) tana tāne tuatahi, ā, kō Turakiuta Cooper (Ngāti Kahungunu) tana tāne tuarua. Ko Te Whaea o te Motu tana ingoa karanga, haere ake nei, haere ake nei.

Te Whakarārangi 5443
Te tau 1946
Ngā hōnore Kaikōrero: Whina Cooper, Whakamāori ā-waha: Col. James Paumea Ferris